In 2022 wordt de Europese richtlijn voor wegwerpplastics verder doorgevoerd in het Nederlandse beleid. Het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat hield tot begin december 2021 een internetconsultatie. Zoals bij alle wetsvoorstellen, kon iedereen via dit proces reageren op een conceptregeling voor de uitwerking van de richtlijn in ons land. Mission Reuse heeft verschillende beleidsaanbevelingen aangeleverd (een zienswijze), waarin we de overheid oproepen het beleid sterker te richten op een overstap naar meer hergebruik in plaats van wegwerp. Hergebruik is in veel gevallen een stuk duurzamer dan wegwerp en recycling. Zo zetten we sneller stappen richting een meer circulaire economie met een lager grondstoffengebruik en minder (zwerf)afval. De zienswijze werd ondersteund door Plastic Soup Foundation en Stichting de Noordzee.
SUP-richtlijn
Geen plastic rietje meer in je favoriete drankje, een verdrietige schildpad naast de tekst ‘plastic in product’ op plastic bekers: de eerste gevolgen van beleid tegen wegwerpplastics zijn merkbaar, ook in de horecasector. Dit komt door de Single-Use-Plastics-richtlijn, oftewel de SUPD, die door de Europese Unie is opgesteld. De richtlijn gaat over de tien plastic producten die het meest gevonden worden op Europese stranden en moet de komende jaren door alle lidstaten worden ingevuld met passend nationaal beleid. Het omvat onder andere een verbod op een aantal plastic items, waaronder rietjes, en maatregelen om de consument bewust te maken van de impact van wegwerpplastics. Dit is sinds 3 juli 2021 van kracht. Eerder schreven we al over de belangrijkste gevolgen hiervan voor horeca en consumenten.
Aanvullend beleid tegen wegwerpplastic nodig
De maatregelen die sinds juli 2021 gelden zijn nog maar het begin. De komende jaren moeten er meer maatregelen worden ingevoerd. Dat gebeurt gefaseerd. Daarvoor moet onze overheid aanvullend beleid opstellen en de conceptregeling is hiervoor de eerste aanzet. De regeling van het ministerie is een stap in de goede richting van een circulaire economie, maar kan ambitieuzer en doeltreffender. Mission Reuse ziet dan ook graag dat het ministerie passende wet- en regelgeving opstelt waarmee hergebruik door bedrijven wordt gestimuleerd. Ook Just Eat, de grootste online marktplaats voor voedselbezorging wereldwijd (in Nederland bekend als Thuisbezorgd.nl), riep zelf op om ondersteunend hergebruikbeleid uit het buitenland te volgen.
Hoe kan de overheid hergebruik beter stimuleren?
Een definitie van hergebruik
Hergebruik is een effectieve tool om de transitie naar een meer circulaire economie te ondersteunen, en wordt in de conceptregeling ook vaak vermeld als een alternatief voor wegwerp. Het is echter wel cruciaal om hergebruik (van een product) goed te definiëren, want nog te vaak ontstaat verwarring met recycling (hergebruik van materialen). Uit gesprekken die Mission Reuse voerde met horeca en consumenten bleek nog veel onduidelijkheid over beide begrippen. Omdat ondernemers grotendeels verantwoordelijk zijn voor implementatie is een heldere formulering van belang. De overheid moet daar rekening mee houden.
In de definiëring moet de overheid specificeren hoe vaak een materiaal of product wordt hergebruikt om onder de definitie te vallen. Dit is noodzakelijk omdat een herbruikbare verpakking minstens enkele cycli mee moet gaan, om milieuwinst op te leveren ten opzichte van wegwerp. Ten slotte voorkomt een concrete beschrijving van welk hergebruiksysteem wordt ingezet (denk aan inleverpunten, wasfaciliteiten, e.d.) dat herbruikbare producten op de markt belanden die niet hergebruikt (kunnen) worden. In de praktijk eindigen die producten dan alsnog als wegwerp.
Maatregelen voor consumptie ter plaatse
In de regeling wordt onderscheid gemaakt tussen consumptie ter plaatse en consumptie to-go. Alleen bij consumptie ter plaatse worden wegwerpbekers en -verpakkingen verboden, tenzij de exploitant het afval inzamelt voor hoogwaardige recycling. Deze recycling uitzondering is een onnodige en onwenselijke omweg naar het einddoel van hergebruik. Mission Reuse voorziet door ervaringen uit het buitenland en gesprekken met stakeholders zoals fastfood ketens dat veel exploitanten zonder streng beleid zullen kiezen voor deze ‘escape clausule’. We roepen daarom op tot een verbod op eenmalige plastic drinkbekers en maaltijdverpakkingen op publieke evenementen en bij eet- en drinkgelegenheden met consumptie ter plaatse. Veel horecabedrijven beschikken immers over goede wasfaciliteiten of kunnen gebruikmaken van de diensten van aanbieders van hergebruiksystemen.
Maatregelen voor consumptie om mee te nemen of te bezorgen
Het ministerie stelt voor meeneem- en bezorgbestellingen aparte regels voor. Zo moet de eindgebruiker een meerprijs betalen voor maaltijdverpakkingen en drinkbekers voor eenmalig gebruik. Horecabedrijven kunnen door die meerprijs aan de verkoop van wegwerpverpakkingen verdienen. Mission Reuse pleit in plaats hiervan voor een belasting op verpakkingen, zodat de overheid de opbrengsten van deze belasting kan investeren in grootschaliger hergebruiksystemen.
Ook worden exploitanten verplicht om een herbruikbaar alternatief aan de eindgebruiker aan te bieden. Hierbij is het toegestaan om enkel te werken met een Bring Your Own-beleid, waarbij de eindgebruiker zelf een beker of maaltijdverpakking moet meenemen. Een Bring Your Own-beleid alleen is echter niet voldoende. Want uit onderzoek van Mission Reuse is gebleken dat slechts 6,5% van de consumenten structureel een eigen herbruikbare beker meeneemt. De impact van deze maatregel is dus enorm beperkt.
De eindgebruiker moet ook de optie krijgen om bij de ondernemer voor een herbruikbaar alternatief te kiezen. We pleiten daarom voor een verplichting voor voedseluitgiftelocaties (zoals restaurants, supermarkten en kantines) om herbruikbare maaltijdverpakkingen aan te bieden bij elke consumptie. Dit kan tegen een meerprijs, maar die mag nooit hoger liggen dan de meerprijs die wordt gerekend voor een wegwerpverpakking. In Duitsland en Portugal worden vanaf 2023 en 2024 vergelijkbare verplichtingen doorgevoerd, zonder uitzondering voor Bring-Your-Own.
Ten slotte is het nodig dat de overheid een duidelijke stip op de horizon zet, oftewel: wanneer wordt een verbod op wegwerp ook voor meeneem- en bezorgbestellingen ingevoerd? Een concrete tijdslijn stimuleert ondernemers om te innoveren en lokale beleidsmakers om vooruit te lopen. Ook krijgt de markt op die manier de tijd om zich voor te bereiden op een nieuw systeem. Met de huidige hergebruik-alternatieven lijkt het absoluut haalbaar om tegen 2030 volledig van wegwerp af te stappen.
Reductie- en hergebruikdoelstellingen
Het is verder belangrijk om concrete en bindende doelstellingen over hergebruik te formuleren en toe te voegen aan de regeling. Een eis van de Europese SUPD is een kwantitatieve en meetbare consumptievermindering van wegwerpbekers en -voedselverpakkingen in 2026, ten opzichte van 2022. Enkel door de transitie kwantitatief en meetbaar te maken kan bepaald worden of hieraan wordt voldaan. Aanvullend op reductiedoelstellingen zijn ook doelstellingen nodig om hergebruik te stimuleren en om te voorkomen dat plastic materiaal op een niet duurzame manier wordt vervangen. Dergelijke doelstellingen, zowel algemeen als gespecificeerd voor deze productcategorie, werden al geformuleerd in landen als Frankrijk, Oostenrijk en Portugal.
Lees hier de volledige beleidsaanbevelingen die we indienden bij de internetconsultatie.
Wat kan jij doen?
Wil jij ook dat we stappen zetten naar een échte oplossing voor ons afvalprobleem, namelijk hergebruik? Teken dan de petitie #WeChooseReuse. Daarmee vraag jij aan onze rijksoverheid, gemeenten, voedselproducenten, supermarkten en horeca om werk te maken van hergebruik!
Komend jaar jaagt Mission Reuse de transitie naar hergebruik verder aan. We blijven ons daarbij richten op het beïnvloeden van beleid, het creëren van maatschappelijk draagvlak en het ophelderen van praktische vraagstukken aan de hand van pilots met hergebruik. Volg ons via de nieuwsbrief (meld je aan onderaan de site) om op de hoogte te blijven van nieuwe ontwikkelingen!